سیاوش فلاح تعزیه این همان چیزی است که من سالها در تئاتر به دنبال آن بودم.(پیتر بروک - نویسنده وکارگردان)
سیاوش فلاح - کارشناسی هنراسلامی تبریز
09365835181
سیامک فلاح-کارشناس گرافیک
09305601860
تعزیه که آن را شبیه خوانی نیز می نامند مهم ترین نمایش پس از اسلام است که ریشه در آئین سوگ سیاوش دارد.
تعزیه که آن را شبیه خوانی نیز می نامند مهم ترین نمایش پس از اسلام است که ریشه در آئین سوگ سیاوش دارد.
تاریخچه و سیر تحول تعزیه
1) آل بویه : به گفته مورخان در دوره معزالدوله احمد بن بویه در قرن چهارم دستور داده شد تا مردم به عزاداری سیدالشهدا بپردازند.از این دوره دسته های عزاداری و نوحه خوانی رایج شد و پایه های نمایش شبیه گردانی ایران گذاشته شد. 2) صفویه: بیشترین رواج خود را با حمایت دولت و حکومت صفویان پیدا کرد.این دوره را دوره ی شکوفایی تعزیه می دانند.در این دوره با رواج شیعه گری و دلایلی مانند روضه خوانی و حمله خوانی تعزیه از حمایت بیشتری برخوردار شد. 3) قاجاریه : تعزیه در زمان ناصرالدین شاه به اوج تکامل رسید و تا زمان مشروطیت در اوج ماند.تکیه ی دولت در زمان ناصرالدین شاه به تقلید از تماشاخانه ی اپرهال انگلستان ساخته شد که ابتدا به منظور یک سالن تئاتر ساخته شد اما با مخالفت هایی که بود به تکیه تبدیل شد. از دیگر تکیه های معروف آن زمان تکیه ی معاون الملک در کرمانشاه بود
4)پهلوی :در آغاز دیکتاتوری رضا شاه اجرای تعزیه و روضه خوانی ممنوع شد و با تخریب تکیه ی دولت به دستور رضا شاه تعزیه رو به افول رفت.
اصطلاحات و واژه های رایج در تعزیه
شبیه گردانی: نمایش تعزیه شبیه : بازیگر تعزیه مقتل نویس: نویسنده نسخه و متن نمایش تعزیه معین البکا : کارگردان تعزیه ناظم البکا : دستیار کارگردان تعزیه بانی : سرمایه گذار و تهیه کننده فرد : نسخه و متن نمایشنامه تعزیه بچه خوان :کسی که به جای دو طفلان مسلم می خواند زینب خوان : بازیگر مرد جوانی که در نقش حضرت زینب بازی می کند رجز خوانی: هنگامی که اولیا (خاندان پیامبر)و اشقیا (مخالفان پیامبر)در مقابل هم از افتخارات و اصل و نسب خود حرف می زنند. اشتلم خوانی : یا پهلوان خوانی هنگامی که اشقیا با بیان غلو شده گفتگوهایشان را بیان می کنند در حالی که اولیا در یک دستگاه موسیقی گفتگو را به آواز بیان می کنندکه به آن تحریر کردن می گویند. موالف خوان: شخصی که در نقش اولیا بازی می کند. دستگاه : هر تعزیه ی کامل را یک دستگاه یا مجلس گویند.
ساز های تعزیه
انتخاب سازهای تعزیه با موقعیت صحنه ها ارتباط دارد: 1) طبل: جنگ و جشن و سرور در خیمه ی اشقیا 2) دهل: تعویض صحنه ها 3) نقاره : گرد آوری مردم به هنگام جنگ یا شادی 4) کرنا : جنگ و گرد آوری جمعیت 5) شیپور : نبرد که به همراه سنج ایجاد هیجان می کند. 6) سنج: به هنگام جنگ و نبرد 7) بوق : در جمع آوری مردم و تقطیع و تعویض صحنه ها 8) نی : برای سوال و جواب اولیا 9)سرنا : هنگام جشن و سرور 10) قره نی: در مجالس عروسی و جشن.
منبع:تعزیه خانه کرمان (کلیه حقوق مادی و معنوی مربوط و متعلق به این سایت است.)
نام اصلی او محمدعلی فیاض است که به «عمو هاشم» معروف شد. از همان ابتدای تولد، مادرش او را نذر تعزیه کرد. او از سن پنج سالگی و در زمان حکومت محمدعلی شاه، در تکیه دولت که از مراکز مهم اجرای تعزیه بود، به عنوان طفل خوان، کار خود را آغاز کرد.
از استادان نامدار او در این راه می توان به استاد آقا سیدکاظم، از پیشکسوتان تعزیه آن زمان، معروف به «میرغم»، فرزند «میرعزا» (نسخه نویس معروف تعزیه)، استاد مشهدی رضا و آسید مصطفی، نوه میرغم، اشاره کرد.
مرحوم فیاض از سن نوزده سالگی شروع به جمع آوری نسخه های تعزیه «میرعزا» کرد که درمجموع به یکصد نسخه رسید و مجموع نسخ جمعآوری شده توسط هاشم فیاض به ??? عنوان رسید. در موزه واتیکان نیز چند نسخه تعزیه به نام «هاشم شمر تهرونی» ممهور شده است که در آنجا نگهداری می شود.
وی در آرشیو شخصی خود همچنین، ملزومات و وسایل اجرایی تعزیه را نگهداری می کرد و حافظه پری از تکنیک های اجرایی تعزیه داشت و بر موسیقی آن کاملامسلط بود. او یکی از بزرگترین جامه داران و اسباب داران تعزیه به شمار می آید که در اتاقی از منزلش به نام حسینیه نگهداری می شود.
فیاض به عنوان تنها بازمانده از تعزیه خوانان تکیه دولت به عنوان تنها استاد مجالس غریب تعزیه شناخته شد. او پس از کسب مهارت در زمینههای موافق خوانی و مخالف خوانی تعزیه به بالاترین درجه تعزیه یعنی «معین البکاء» رسید.
هاشم فیاض، تربیت کننده تعزیهخوانان بسیاری در نسلهای مختلف است که در مخالفخوانی، موافقخوانی و بچهخوانی و موسیقی فعال هستند. در محلات قدیمی تهران او را با عنوان «هاشم شمر» میشناختند. بسیاری از شمرخوانان امروز مانند رضا حیدری، اسماعیل محمدی، علاءالدین قاسمی، حاج رضا لنکرانی، ابوالفضل احمدی، احمد عزیزی و... از شاگردان خلف استاد فیاض به حساب می آیند.
فیاض همچنین در بسیاری از کشورهای جهان از جمله فرانسه، آمریکا، ایتالیا و... به اجرای مجالس مختلف تعزیه پرداخت و توانست توجه بسیاری را به تعزیه ایران معطوف کند، این توجه تا به آنجا پیش رفت که پس از اجرای مجالس تعزیه «حر ابن یزید ریاحی» و «امام رضا(ع)» به معین البکایی و تعزیهخوانی وی، در سال ????در فستیوال آوینیون فرانسه بزرگانی چون پیتر بروک و ژان کلود کاریر، وی را برای آموزش به آوینیون دعوت کردند و در محضرش به تلمذ نشستند.
وی از ابتدای تاسیس کانون نمایشهای سنتی و آئینی در زمینه تعزیه این کانون را یاری داد و در چند دوره برگزاری همایش تعزیهخوانان جوان به عنوان داور حضور داشت و به عنوان اولین عضو موسس انجمن تعزیه خوانان ایران شناخته می شود.
آخرین تصویر ثبت شده از یگانه استاد بی بدیل تعزیه ایران در نقش همیشگیاش در تعزیه یعنی «معین البکا» با پوششی سپید در فیلم «تمرین آخر» ساخته ناصر تقوایی به یادگار مانده است.
سرانجام هاشم فیاض در روز جمعه ??اسفند ماه ???? بر اثر بیماری دیابت درگذشت و در روز دوشنبه بیست و سوم اسفند سال ???? پیکر تنها بازمانده نسل تعزیهخوانان قدیمی ایران در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد. این مراسم با حضور شخصیتهایی چون ناصر تقوایى، داوود فتحعلیبیگى، محمدحسین ناصربخت، محمد ابراهیمیان و ... همراه با مراسم شیپورزنی ویژه تعزیه برگزار شد.
خاطرات زنده یاد هاشم فیاض در چهاردهمین جشنواره نمایشهای سنتی و آئینی به کوشش داوود فتحعلی بیگی منتشر می شود
نامبرده ازسن 7 سالگی شروع به تعزیه خوانی کرده که درآن زمان پدربزرگ وپدرش خواننده بوده اند و دقیقاً اولین تعزیه نامبرده شاهزاده عبدالله بوده که برای پدرش که نقش امام حسین راداشته خوانده است.درسن 19 سالگی شروع به شهادت خوانی نموده است.نامبرده درامراجرای تعزیه ازسبک :مرحوم مرتضی سلیمانی – گیوی تفرشی پیروی کرده ودرمحضراستادان بزرگ تعزیه ایران مثل : سیدحسن خوش ضمیر-ترابی بزرگ-ترابی کوچک-علی محمدحجازی-نورانی-مرحوم هاشم فیاض-رضامخلصی واستادان معاصرکسب فیض نموده است.درحال حاضر53 سال سن داردواشعاری برای تعزیه خوانی گفته وسروده است که درآینده به چاپ خواهدرسید.درحال حاضرنیز2 فرزند28 و23 ساله داردکه هردودرامرتعزیه خوانی هستند.