سیاوش فلاح تعزیه این همان چیزی است که من سالها در تئاتر به دنبال آن بودم.(پیتر بروک - نویسنده وکارگردان)
سیاوش فلاح - کارشناسی هنراسلامی تبریز
09365835181
سیامک فلاح-کارشناس گرافیک
09305601860
ماجرای شیر تکیه دولت این بود که شیر بان باشی سلطنتی در عصر قجر شیری در اختیار داشت. او هر سال آن را به صحن تعزیه در آن تکیه می آورد و در بخشی ازآن مراسم شرکت می داد. در این مطلب چگونگی نگهداری آن شیر و نحوه شرکتش را در این مراسم شرح می دهیم. از وقتی که تهران به پایتختی انتخاب شد ، تعزیه خوانی تهرانی هم سروشکل بهتری یافت . در حقیقت پیشترفت تعزیه در تهران مصادف بود با روی کار آمدن قاجاریه که خود موجب شد تا روحانیان بیش از پیش به میدان آیند . شرع در این عصر از دوره افشاریه و زندیه در سیاست و مسایل اجتماعی نفوذ بیشتری کرد ، و با گذشت زمان این نفوذگستره تر شد . تکیه مهمترین عامل توسعه و گسترش تعزیه بود ، زیرا محل نمایش تعزیه ها در آن روزگار اغلب « تکیه » بود . هرچند صحن کاروانسرا ها وحتی حیاط خانه های بزرگ و جز آن نیز مورد استفاده قرار می گرفت. روزگار آقا محمد خان در آشوب و جنگ وگریز گذشت . مدعیان متعدد خاندان زند ، برادران ناتنی آقامحمدخان ، بازماندگان خاندان افشاریه ، حاکمان ولایات در اقصی نقاط کشور از گرجستان و منطقه قفقاز گرفته تا خوارزم و بخارا و خیوه و یا مناطق شرقی ایران نظیر ایالت های واقع در افغانستان و پاکستان کنونی خواب و آسایش را از مدعی قاجاری سلطنت ایران گرفته بودند . علاوه بر این وارثین حکومت پطر کبیر در روسیه و عثمانیان و ازبکان متجاوزان از شمال و غرب و شرق این سرزمین مترصد بودند که در نبرد دولت مرکزی به قصد تصرف بخش هایی از خاک ایران، تیغ آخته کینه بر مردم مناطق مرزی بر کشند. از اینروی عصر کوتاه آقا محمد خان بسبب درگیری ها و آشوب ها تأثیری بر رونق یابی تعزیه در تهران نگذاشت ، بلکه روند صعودی دخالت شرع در حکومت و زندگی مردم از دوره فتحعلی شاه در تهران آغاز شد، وبا ساخته شدن مسجد شاه بزرگترین مسجد تهران به سال 1224 قمری، و برقراری ناز جماعت، تجلی یافت . وقتی این جریان در تاریخ تهران بررسی ومطالعه می شود، واقعیت این ماجرا آشکار خواهد شد، به خصوص آنکه با فرمان شاه قجر به سال 1236 قمری ، میرمحمد مهدی معمم اصفهانی از اصفهان به تهران آمد، و نخستین امام جمعه تهران شد، و این اقدام ، حرکت رو به رشد سهم خواهی شرع و پذیرفته شدن آن حق از طرف شاه را روشن می سازد . امام جمعه دار شدن تهران، موجب برگزاری مرتب تر آیین مذهبی و نفوذ بیشتر آن، در زندگی مردم شد ، تکیه های محلات عتیق تهران و تکیه دولت در غرب ارگ( این تکیه غیر از تکیه دولت ناصری است ) و شرکت شاه و بویژه حاج میرزا آقاسی صدراعظم محمد شاه در مراسم مذهبی بازهم روند رو به رشد اجرای این مراسم و تعزیه خوانی در تکیه ها را شتابان کرد . در عصر پنجاه ساله ناصری، بسیاری از پدیده های اجتماعی و اختراعات صنعتی و رفتار های نو ظهور متأثر از غرب در تهران باب شد ، ولی پا به پای این تحولات،قدرت روحانیون هم افزایش و مراسم مذهبی توسعه یافت، و با ازدواج امام جمعه با دختر شاه این حرکت به اوج خود رسید. با فرمان ناصرالدین شاه ،تکیه دولت ،عظیم ترین و با شکوه ترین تکیه تهران، بلکه ایران در جنوب ارگ ساخته شد، و با اجرا هر ساله مراسم دهه محرم و تعزیه در آن با حضور ناصرالدین شاه و زنان حرم و سفرای کشور های بیگانه و درباریان و... تعزیه خوانی به شکوه و جلالی خاص در این دوره، دست یافت . در این دوران بود ،که هر دسته و گروهی و یا هر فرد و شخصی ،دست به ابتکاری می زد و با انجام کارهای نو ظهور به قصد خوش آمدن پادشاه، هنرش را می نمایاند. زنبورکچی ها با شتر های زنبورک بر پشت بسته در تکیه دولت به میدان می آمدند ، دسته ای دیگر از قشون با اسب و اسلحه های خود در آن میدان جولان می دادند،و فیلبان سلطنتی هم با آوردن فیل به میدان در دهه محرم سعی بر آن داشت،تا از دیگران عقب نماند . در تکیه های فراوان محلات نیز مردم در دهه محرم به اجرای مراسم مذهبی و تعزیه خوانی مشغول می شدند . در هر محله ای ،اهالی با گردهم آمدن در میدانگاهی ها و به اصطلاح آن روز خرابه ها و زمین های نساخته، تکایایی بر پا می ساختند ،و با گستردن فرش در کف و نصب پارچه های سیاه بر دیوار ها و مهیا کردن علم و کتل و علامت و... به بر گزاری هر چه با شکوه تر این مراسم همت می گماشتند . تعزیه خوانی در دوره ناصری به اوج خود رسید ، و در تهران تعزیه خوان های مشهوری پا به میدان نهادند ، تعزیه خوانهایی چون؛ امرالله ملوس ، اکبر تعزیه خوان،حاجی بارک الله، شیخ حسن واحمد مرمری و... تعزیه خوان های بنام، دارای القابی بودند ،که در میان مردم مشهور بود ، از قبیل فخرالذاکرین، نقیب السادات و معین البکاء. ناصرالدین شاه گاه در تکیه های دیگر هم حضور می یافت . از آن جمله است ، تکیه نیاوران، ولی به طور کلی مراسم اصلی در تکیه دولت بود، و هدف اصلی او در دهه محرم حضور در تکیه دولت بود، و باحضور شاه در آنجا،مراسم تعزیه در این تکیه به اوج می رسید . یکی از مراحل اجرای تعزیه در تکیه دولت ،حضور شیری بود که به مجلس می آوردند، و مردم بهت زده و ترسیده زمانی، که شیربان زنجیر او را می گشود ، موجب ترس و حیرت بیشتر آن ها می شد، بویژه آنگاه که می دیدند ، شیر با آن هیمنه و ابهت، در مجلس آرام و با وقار می نشیند . مرحوم جعفر شهری داستان شیر تکیه دولت را چنین نقل می کند : «... در همین روز یعنی روز آخر تعزیه نیز بود ،که شیر تعزیه که شیری اهلی کرده بود( جای این شیر ابتدا در باغ وحش یا فیلخانه واقع در خیابان واگن خانه ( اکباتان ) بود و بعد ها به باغ ایلچی در انتهای بازار عباس آباد منتقل شد که اواخر از آنجا به مجلس می آمد... پای منبر برایش تریاک می گذارد و... به آنجا عادتش داده . روز موعود او را کاملا ً، البته بغیر از تریاک سیر می نمود.و روشن بود ،که با سیری شکم، میل به طمعه نکرده و بخاطر تریاک رو به پله منبر می نمود.)توسط شیربان باشی به مجلس آمده ،رها می شد و شیر با آرامی و وقار مخصوص خود آمده پای منبر قرار گرفته سر بر پله آن می نهاد و همین هنگام بود،که شیون و هلهله و هیاهوی رقت بار مجلسیان به آسمان بر خاسته ، تکیه صورت صحرای محشر می گرفت .با شیون و خودکشان مردم از مشاهده شیر و تواضع او در برابر منبر ، از این روایت که در چنین روزی ، یعنی روز بعد از واقعه عاشورا شیری از بیشه ای آمده نعش های شهدا را پاسداری می کند . پس از چند دقیقه شیربان آمده زنجیر به گردن شیر می افکند و آن را دور گردانده پول و پیشکشی های تماشاچیان دریافت می نمود ، در آن حد که گاهی جیب هایش از سکه و طلا های زنان لبالب می گردید . و پس از آن که زنجیر شیر کشیده او را از تکیه خارج می نمود . این همان شیربان باشی بود ،که غیر از محرم و صفر ،هر گاه بی پول و حاجتمند می شد، فیل سلطنتی را وسیله گدایی، قرار داده ، دور کوچه و بازار و جلو دکان های این و آن وادار به تمنا می نمود ...» http://www.darioush-shahbazi.com گرفته شده ازسایت
